Wóihaŋble
“Iyápi waŋ uŋspéič’ičhiye wačháŋni kiŋ hé naháŋȟči ektáȟčiŋ iyáye šni kiŋ tókȟa šni. Aŋpétu kiŋ lé wičhóiye núm uŋspénič’ičhiye háŋtaŋš, wáŋčag thiúŋma-ta yíŋ na katóto na léčhel páŋ ye: ’Wičhítenaškaŋškaŋ kiŋ yusní yo/ye! Wakȟáŋyeža wičhágluwitaya yo/ye! Wičhóiye núm lečháš uŋspémič’ičhiye!’”
– Leanne Hinton
Wóeye Kiŋ (omnáye)
“Tuwá iyápi tȟáwa kiŋ ehákela uŋspé kiŋ hé oíyokšiče kštó. Nitákuye ektá glápi na nitȟá iyápi kiŋ uŋspéič’ičhiya pe. Héčhel miyé s’e nišnála oníčaptapi kte šni. Tȟéča kiŋ ektá wičháya pe. Na wóoyusiŋke yuhá mayánipi héči hé ayúštaŋ pe. Tȟokéye ȟčiŋ theíč’iȟilapi na iglúonihaŋ pe. Na tóna nikáŋpi kiŋ, čhaŋtét’iŋswičháya pe, héčhel išnála úŋpi kte šni. Oyáte kiŋháŋ uŋtúwepi kiŋ akíbleswičhayapi ye.” – Mary Smith, eháke Eyak iyápi uŋspé kiŋ hé
“Iyápi óta makȟásitomniyaŋ uŋgnúnipi kiŋ hé líla wókȟokipȟeke. Watȟótȟoka očháže óta na wamákȟaškaŋ očháže óta sól áyapi kiŋ hé ákhilehaŋyaŋ naíŋš isáŋm wóinapȟeke kštó”
– Gina Cantoni
“Tȟuŋkášilayapi kiŋ Ikčé Oyáte tȟa-íyapi kiŋ yutákunišni wačhíŋpi uŋ héhaŋ, ečhákel ečhúŋpi, ičhíŋ uŋkítȟa-iyápi kiŋ wíyokihiuŋyaŋpi, na uŋ taŋyáŋ ówaŋžila naúŋžiŋpi.”
– Richard Little Bear
Wóiyukčaŋ Kiŋ (omnáye)
Ptáyečaska uŋškáŋpi na óuŋkičhiyapi háŋtaŋš Lakȟóta iyápi kiŋ lé uŋyúkinipi uŋkókihipi kte, hógna ečéla!
Kičhíyašičapi šni yo, na éna kičhízapi šni yo. Iyéš óyečhiyapi na blihélyečhiyapi kiŋ wašté kte. Iyúha wačhíŋuŋkičhiyapi, na nape kičhíyus tȟokátakiya maúŋnipi kta waŋ héčha yeló.
"Iyápi kiŋ yaglúkinipi yačhíŋ háŋtanaš, tóhaŋni úŋšiič’iyiŋ na wóuŋkhiye lá šni yo, tóhaŋni."
– Darrell Kipp
Húŋȟ heyápi na Lakȟótiyapi kiŋ tóhaŋni tókȟaȟ’aŋ kte šni kéčhiŋpi, éyaš wašíču kiŋ tȟoká ahíyuweǧapi k’uŋ heháŋtaŋhaŋ, Ikčé Oyáte iyápi opáwiŋǧe tóna uŋgnúnipi. Čha hé taŋyáŋ kiksúya úŋ po. Iyápi kiŋ ahóuŋkipȟapi šni na uŋk’úŋpi šni háŋtaŋš, t’íŋ kte ló.
Lakȟóta iyápi kiŋ lé tuwéni tȟáwa šni. Na tuwé waŋžíla yuhá šni naíŋš awáŋyaŋke šni. Ečháŋleš Lakȟóta Makȟóčhe él uŋthípi kiŋ iyúha ȟčiŋ – ožúla Lakȟóta na iyéska na wašíču naíŋš tuwé k’éyaš – awáŋuŋyaŋkapi na uŋyúonihaŋpi kta waŋ yaŋké. Na aŋpétu iyóhila, tuktétu k’éyaš, uŋkíyapi kiŋ wašté kte ló.
“Táku waŋ uŋkáblezapi kiŋ hé lé é: Š’agyá iyápi kiŋ glukíni waúŋčhiŋpi kiŋ ečhél húŋȟ š’agyá uŋkhípažiŋpi. Na sáŋm íškiŋuŋkičiyapi kiŋ ečhél sáŋm uŋyášičapi. Iyápi kiŋ wakȟáŋ kéyapi s’a, na hé uŋ wówapi naíŋš wóuŋspe omnáye naíŋš itówapi-naškaŋškaŋ él ilág’uŋyaŋpi uŋčhíŋpi kiŋ hé héčhetu šni kéyapi. Čha iblúkčaŋ; iyápi kiŋ haótkeye él aónatȟakapi s’e aóhomni uŋk’úŋpi kiŋ tóškhe uŋkíwaštepi kte lákȟa?”
– Stephen Greymorning
Owáyawa ečhékčhe Lakȟótiyapi kiŋ enágnala naíŋš aŋpétu okášnašna naíŋš opčépčebyela waúŋspewičhakhiyapi kiŋ hé átaš wíyokihi šni. Takómni héčhuŋp-s’e wakȟáŋyeža kiŋ yukȟápapi kte šni, naíŋš uŋspépi kte šni. Owáyawa kiŋ itéšniyaŋ Lakȟól’iyapi kiŋ patȟókaheya yúzapi čhíŋpi háŋtaŋš, iyéš aŋpétu iyóhila, tȟéhaŋhaŋ uŋspéwičhakhiyapi kta waŋ héčha. Na owáyawa itȟáŋčhaŋ na waíŋyaŋgkhiyapi kiŋ hená íŋš-eyá él éwačhiŋpi na ečhétkiya waúŋspeič’ičhiyapi kta waŋ yaŋké ló.
“Nitȟá iyápi kiŋ iyáya yačhíŋ naíŋš ilágyakiya yačhíŋ naíŋš yaglúkini yačhíŋ háŋtaŋš, wóiyowiŋkhiye lá ománi šni yo. Owáyawa tȟómničiye ektá wičháyiŋ na otúyačhiŋ úŋši ič’íčhaǧe šni yo. Naíŋš oyáte tȟawáčhiŋpi kiŋ áta wičháyutȟokeča wačhíŋ šni yo. Ečháŋleš ahóič’iphiŋ na tóna uŋspépi čhíŋpi héči hená iwíčhagni yo. Tȟéča kiŋ ektá wičháya yo. Na tóna él éwačhiŋpi kiŋ ówičhakiya yo. Héčhel otúya ȟčiŋ niglúsotiŋ kte šni. Niglúonihaŋ naháŋ awáŋnič’iglakiŋ kte héčha yeló.” – Darrell Kipp
Wakȟáŋyeža waŋží Lakȟótiya čháŋna šna líla onáȟ’uŋ wašté. Na wakȟáŋyeža núm naíŋš hé isáŋm iyáya Lakȟótiya wókičhiyakapi čhaŋ iháŋkeya oíyokiphi na onáȟ’uŋ wašté yeló. Takúŋl akhíničapi naíŋš ahóyekičhiyapi kiŋ tókȟa šni. Ičhíŋ táku waŋkátuye ȟčiŋ yaŋké kiŋ hé; wakȟáŋyeža na tȟéča kiŋ táku ečhúŋpi k’éyaš él Lakȟóta iyápi kta čhiŋwíčhuŋkhiyape ló.
“Iyápi kiŋ ilág’uŋkiyapi na uŋ wóuŋglakapi čháŋna šna ahóuŋkič’ipȟapi. Wičhóiye waŋžígži uŋ wóuŋšila na wówaštelake na wólakȟota uŋglátȟaŋiŋpi. Iyápi kiŋ slol’úŋkiyapi uŋ uŋkúŋspepi háŋtaŋš, uŋkóiglaȟniǧapi na agná uŋlákȟotapi kiŋ slol’úŋkič’iyapi, na nakúŋ zaŋníyaŋ uŋk’úŋpi.”
– Jon Reyhner
Leháŋl wičháša na wíŋyaŋ líla óta Lakȟótiyapi uŋspépi kta čhíŋpi kéyapi éyaš tókheškhe hé khuwápi kta tȟaŋíŋ šni. Takómni aŋpétu iyóhila awówaši ečhúŋpi šni. Lakȟótiya wówapi yawápi šni, naíŋš tuwé eyá Lakȟótiyapi na naháŋȟči ní úŋpi kiŋ hená awíčhatuŋwaŋpi na ób wóglag yaŋké wačhíŋpi šni. Čha tókheškhe ečhúŋpi yuŋkȟáŋ aŋpétu waŋží él oíkpaȟičapi na wakȟáŋyaŋ Lakȟótiyapi kte lákȟa? Héčhetu kta kéčhiŋpi hwo? Okíhi phičá šni képȟe. Iyéš ȟná hiŋglápi na Lakȟótiyapi uŋspéič’ičhiyapi kiŋ hé patȟókaheya églepi kiŋ wašté kte. Hógna ečéla tȟokátakiya uŋspépi kte ló.
“Waná waníyetu wikčémna yámni heháŋyaŋ iyápi glukínipi wičhóškaŋ kiŋ lé él ómapȟa, yuŋkȟáŋ oyáte eyá áwičakȟeya iyápi gluwáš’akapi kiŋ hená táku waŋ él iyúha ȟčiŋ yuhápi, na hé “wóitȟaŋčhaŋ” eyápi. Oyáte k’uŋ hená iyúha él tuwé waŋží wóihaŋble yuhá máni čha ȟná hiŋgníŋ na nážiŋ hiyáyeke s’e tȟóyate kiŋ iyápi glukínipi ečhétkiya yús awíčhaye. Táku ečhúŋ-phičá kiŋ iyúha žážayela waŋyáŋka čha okíhi. Na agná tuwé kiŋ hé wóihaŋble akíkšiže šni, ečháŋleš óta wičhákipazo na íŋš-eyá yuhá mániwičhákhiye. Čha hé é čha iyótaŋ kštó. Hó éyaš tuwé kakhéš héčhuŋ okíhi šni. Tuwé ȟče uŋ hé iyékičihaŋtu ȟčeháŋl tȟaŋíŋič’iyiŋ kta waŋ héčha. Héčhetu éyaš, iyóhila íyouŋkičhipaštákapi háŋtaŋš wašté kte. Iyúha wóokihi uŋyúhapi na wawóuŋkiyapi uŋkókihipi kštó.”
– Barbara Burnaby
Lakȟóta wakȟáŋyeža kiŋ iyúha Lakȟótiyapi kiŋ hé uŋkíhaŋblapi uŋkóikihipi háŋtaŋš, uŋyúečhetupi uŋkókihipi. Hó éyaš uŋkíye čha wóihaŋble k’uŋ hé glús maúŋnipi na ečhél ečhétuuŋyaŋpi kta waŋ yaŋké.