Wičhóoyake Kiŋ: Hokšíla waŋ Pȟatkáša Háŋpa Ohé k’uŋ hé (3)

Ella Deloria lé owá égnake

(okášpe yámni)

Ȟčeháŋl wičháša waŋ líla háŋske uŋ hé waná hihúŋni kte. Yuŋkȟáŋ, “Misúŋ, wičháša waŋ ú kiŋ hé waŋláka hwo? Hé Anúŋg Ité eyápi kiŋ é yeló. Nakúŋš ‘Íya’ ečíyape ló,” Iktó eyá ké. Čhaŋkhé, “Čhiyé, tákuwe hečíyapi he?” yuŋkȟáŋ, “Wáŋ Misúŋ, wičháša na pté kȟókȟo ál’ataya tȟebwíčhaye s’a čha hé uŋ etáŋhaŋ hečíyape ló,” eyá ké. Čha hokšíla kiŋ, “Čhiyé, héčheča háŋtaŋš, uŋkíye kȟó naúŋpčapi kte séče ló. Tókheškhe uŋȟ’áŋ yuŋkȟáŋ niúŋkič’iyiŋ kta hwo?” eyá ké.

Yuŋkȟáŋ Iktó: “Híŋyaŋka yo. Tókȟa šni yeló, Misúŋ. Tuwá itóhewaya čhaŋ waȟmúŋǧe ló,” eyá ké. Wičháša kiŋ waná čhaglépi wikčémna wahéhaŋyaŋ ú kiŋ héhaŋni niyá čhaŋ nuphíŋ yačékček iwíčhaču ké. Waná hinážiŋ kiŋ él, Iktó: “Misúŋ, nitúwe hwo?” eyá yuŋkȟáŋ, “Wáŋ, lé ‘Í Mahél Wičhóthi’ ečíyapi k’uŋ hé lé miyé yeló,” eyá ayúpta ké. Yuŋkȟáŋ, “Misúŋ, tóhaŋ iníčhaǧa hwo?” Iktó eyá uŋkȟáŋ, “Wáŋ, makȟá kiŋ lé káǧapi uŋ héhaŋ míš-eyá makáǧape ló,” Iya kiŋ eyá ké.

Héčhena, “Oháŋ! Waná nakéš wéksuye ló! Makȟá kiŋ lé wakáǧiŋ na waná miglúštaŋ yuŋkȟáŋ haŋké akáb iyáya čha uŋ tákula waŋ šíče ȟča čha wakáǧe ’uŋ…eháŋuŋ, hé niyé yeló. Héčhetu kiŋ uŋ, Misúŋ, iyógmus úŋ wo. Míš-eyá léčhel owákihi yeló,” eyíŋ na niyá čhaŋ iyéna Íya kiŋ yatíktitaŋ ahíyu ké. Čhaŋkhé Íya kȟokíphiŋ na “Čhiyé, héčhuŋ šni yo. Waní kte ȟčiŋ yeló,” eyá ké.

Yuŋkȟáŋ Iktó ayúštaŋ na “Ečhá, úwa yo,” eyé. “Takúku kȟoúŋkipȟapi kiŋ hená uŋkóglakapi kte ’uŋ. Hokšíla, niyé nitȟókahe kte ló,” eyá ké. Čha hokšíla kiŋ waná heyá ké, “Hó Čhiyé, táku waŋžíla kȟowákipȟe kiŋ hé Uŋčí tȟa-názuŋspe uŋ hé é yeló. Hé uŋ lé iyótiyekiya makȟóskaŋl omáwani yeló. Toháŋl Uŋčí nazúŋspe kiŋ hé táku apáha čháŋšna tókhel niíč’iye wačhíŋ phičá šni yeló. Wáŋ, lečhála šúŋka waŋš theȟíla séča uŋkȟáŋ natá kaóȟpe ’uŋ. Tákuš isáŋm kȟokípȟe phičá ka,” eyá ké.

“Hó, míš heháŋtu weló,” Iktó iš’óš’oye ȟčiŋ eyá ké. “Hó Misúŋ, táku kȟowákipȟa čha waná nayáȟ’uŋpi kte ló. Itȟó, tȟokéye láȟčiŋ akíš’api kiŋ kȟowákipȟe ló. Na heháŋl wagmúha kaȟlápi kiŋ hé. Na heháŋl hiŋháŋ hotȟúŋpi na čháŋčheǧa apȟápi na šiyótȟaŋka yažópi kiŋ hená iyúha kȟowákipȟe lo,” eyá ké.

Héčhena Íya eyá ké; “Philámayaye ló, Čhiyé. Míš-eyá hená é ȟča čha kȟowákipȟe ’uŋ. Hená waŋží nawáȟ’uŋ háŋtaŋš, wáŋčag éš éna mat’íŋ kte ló,” eyá ké. Yuŋkȟáŋ Iktó, “Hó, waná oglág uŋkígluštaŋpe ló. Čha wičhóthi-ta uŋyáŋpi kte ló, líla lowáčhiŋ čha. Tkȟá, Misúŋ, niyé tȟóéyaš léna yaŋká yo. Kȟoháŋ hokšíla kiŋ kičhí mníŋ kte. Í kiŋ uŋčíkčik’alapi čha wól uŋyáŋpi na ičhúŋhaŋ tóna čhépapi kiŋ hená uŋníčičaȟniǧapi kte ló!” eyá ké.

Íya héčhetula čhaŋkhé “Hó, hé ogná kte ló. Yaglípi kiŋháŋ ečháš iyúha akhé wičhóthi-ta uŋyáŋpi kte ’uŋ,” eyíŋ na ištíŋma čha iyáyapi ké. Héčheya hená Iktó tȟa-óyate čha kákhel ihúŋnipi kiŋ wáŋčagna wayáotȟaŋiŋ hiyáyapi. Na Íya kiŋ takúku kȟokípȟa kéye uŋ hená iyúha wítaya mnayáŋpi na waná glápi yuŋkȟáŋ wičháša tóna wičhíhakab yápi ké.

Hó čha aínab enánakiya hená éwičhaglepi na kičhíšnala Íya ȟpáye kiŋ ektá khípi uŋkȟáŋ itúŋkab naíčabyeya ištíŋma ké. Í él eyokas’iŋpi naháŋ thezí kiŋ iyágleya waŋyáŋkapi yuŋkȟáŋ wičhótapi s’eléčheča naháŋ nakúŋ héčhiyataŋhaŋ wičháho líla tȟaŋíŋpi ké. Čhaŋkhé Iktó hokšíla kiŋ khíŋ na, “Misúŋ, niyé khuté yo,” eyá čha héčhe wahíŋkpe waŋží ektá égle na khuté yuŋkȟáŋ héčhena Íya kiktá íyotaka ké.

Čhaŋkhé Iktó čhaŋȟpí waŋ ikíkču na “Waȟtéšni šíča, wanáyaȟ’uŋ šni yélakȟa, ništíŋma-he ló!” eyíŋ na yunážiŋkhiyiŋ na pasí áya ké, wičháša eyá ináȟma yaŋkápi k’uŋ héčhetkiya. Yuŋkȟáŋ Íya iȟát’iŋ na heyá ké; “Wáŋ, Čhiyé, túŋweni mat’íŋ kte šni yeló, pȟéta úŋpi šni háŋtaŋš. Áta čhignáyaŋpe ló. Nakúŋš ilémayaŋpi kiŋháŋ pȟéta kiŋ etáŋhaŋ takúŋl ȟčiŋ napsíl hiyú háŋtaŋš tuwá hé ičú kiŋháŋ íŋš-eyá t’íŋ kte ló; wičháša óta wičháwakte kiŋ hé uŋ. Čha tuwá takúŋl miyé etáŋhaŋ napsíl hiyú čha ičú háŋtaŋ, hé táku waštéwalake kiŋ hená íŋš-eyá waštélaka čha hé uŋ t’íŋ kte ló,” eyá ké.

Heyáya yíŋ na ečhél wakpópȟaya iyáyapi ké. Yuŋkȟáŋ uŋgná tókhiyataŋhaŋ kiŋ iyúha waná awíčhahiyupi ké. Ȟláȟla kaȟlápi na čháŋčheǧa apȟápi na akíš’api na hiŋháŋ hotȟúŋpi na wayážopi kȟókȟo uŋ awíčhahiyupi čhaŋkhé Íya iyáye wačhíŋ tkȟáš oyúspapi na éna čhaŋksá, čhaŋȟpí, íŋyaŋ kȟókȟo kíčiuŋpi na kaȟúȟuǧapi škhé. Na heháŋl čháŋ wítaya égnakapi na él iléyapi. Čhaŋkhé waná líla ilé yuŋkȟáŋ pȟéta etáŋhaŋ wóyuha iháŋkeya waštéšte kiŋ iyúha napsípsil hiyú éyaš Iktó waŋžíla kayéš ičú šni wičháši na aéyapaha wičháši; tuwé waŋží takúŋl ȟčiŋ ičú kiŋ wáŋčagna t’íŋ kte kiŋ hé iwáhowičhayapi škhé.

Íya ktépi šni kiŋ heháŋyaŋ líla oyáte óta tȟebwíčhaya škhé. Íŋše ktépi hetáŋhaŋ oyáte kiŋ nakéš iglúotapi. Hé itȟókab waná oyáte kiŋ wičhóta áyapi čháŋšna Íya el hiyú na paháhayela tȟebwíčhayiŋ na hé uŋ oyáte kiŋ óhiŋni čónalapi kȟá škhé.

Hó čha hokšíla kiŋ waná Iktó kičhí wičhóthi-ta khí na léčhuŋ-s’e Iktó kíčiyatȟaŋiŋ škhé: “Hó, waná letáŋhaŋ wókȟokipȟe waníčiŋ kte ló. Hokšíla kiŋ lé waná očháštȟuŋke ló. Lé ‘Pȟatkáša Háŋpa Oháŋ’ ečíyapi kte ló. Čha tȟokátakiya lé wačhíŋyayapi kte kiŋ é yeló. Itázipa na wahíŋkpe kȟó iyáyustag yuhá kiŋ hená é čha uŋ wayátapi kte ló. Na hená uŋ oyáte čhiŋčápi kiŋ ičháǧapi kte ló. Hokšíla kiŋ lé waná itázipa, wahíŋkpe kȟó ničáhipe ló!” Iktó eyá oyáte kiŋ owíčhakiyaka škhé.

Hé uŋ etáŋhaŋ Lakȟóta Oyáte kiŋ toháŋtaŋ kiŋ itázipa na wahíŋkpe kiŋ hená wačhíŋyaŋpi na uŋ wóyute ičúpi na iglúotapi na šna niíč’iyapi škhé. Heháŋyela oíhaŋke.