Wičhóoyake Kiŋ: Hokšíla waŋ Pȟatkáša Háŋpa Ohé k’uŋ hé (2)

Ella Deloria lé owá égnake

(okášpe núŋpa)

Héčheš waná hokšíla k’uŋ ománi iyáya škhé. Tȟéhaŋl yé šni eháŋl pté optáye waŋ tȟáŋka čha waŋyáŋka škhé. Pahá waŋ akáŋl ȟpáyiŋ na pté kiŋ aówičhakas’iŋ; tókhel ȟ’áŋ yuŋkȟáŋ wičhíkhiyela yíŋ na waŋží ó kta héčiŋhaŋ hé iyúkčaŋ škhé. Ȟčeháŋl pté kiŋ táku nakípȟape lakȟa iyáyekiyapi na kákhiya khinážiŋpi škhé.

Yuŋkȟáŋ wičháša waŋ étkiya wičháyiŋ na iyópteya iyáyiŋ na makȟá obláye čhokáŋyaŋ čhaŋkpéškamakȟagle inážiŋ škhé. Yuŋkȟáŋ tȟatȟáŋka waŋ pté optáye kiŋ etáŋhaŋ čha išnála inážiŋ na wiyóȟpeyatakiya étuŋwaŋ nážiŋ-haŋ škhé. Heháŋl pté kiŋ hé wičháša k’uŋ hetáŋhaŋ čhaéglepi akézaptaŋ wahéhaŋyaŋ ihúŋni na inážiŋ škhé. Yuŋkȟáŋ makȟáta iȟpéič’iyiŋ na ičáptaŋptaŋ kič’úŋ škhé.

Heháŋl inážiŋ na sí uŋ makȟá aíglala škhé. Na yuŋkȟáŋ lé wičháša waŋ čhaŋkpéškamakȟagle nážiŋ k’uŋ hétkiya našlóg iyáya škhé. Ihúŋni kta háŋl wičháša k’uŋ čhéya iyáyiŋ na ȟeyáb iȟpéič’iya čhaŋkhé tȟatȟáŋka kiŋ iyópteya iyáye, nážiŋ kȟá k’uŋ hél “Híŋ!” eyá hiŋgníŋ na.

Hó akhé wičháša k’uŋ ečhél khíyotaka čha tȟatȟáŋka kiŋ átayela él yé k’éyaš akhé ečhéȟčiŋ ȟeyáb iȟpéič’iya čhaŋkhé iyópteya “Híŋ!” eyá hiŋglá iyáya škhé. Yámni akhígle héčhuŋp-s’e ečhúŋ na ičítopa uŋkȟáŋ wičháša k’uŋ napȟé šni čha tȟatȟáŋka kiŋ hé uŋ ikȟóyagyiŋ na éyaya yuŋkȟáŋ uŋgnáhelaka pté núm íčhisakhibya iyáyapi na optáya wičhégna iyáyapi škhé.

Héčhena pté oyáte kiŋ ptáyela tokhíyotȟaŋ iyáyapi na waŋžíla éna nážiŋ čhaŋkhé hokšíla k’uŋ hé étkiya yá ké. Yuŋkȟáŋ tȟatȟáŋka k’uŋ, “Misúŋ, tókhel yaúŋka hwo? Nikȟúŋši thíla kiŋ etáŋhaŋ yahínapȟe uŋ heháŋtaŋhaŋ awáŋyaŋg čhičhúwa yeló. Hó eyá, míš-eyá líla iyótiyekiya waúŋ weló,” eyé. Tókhel mičhíŋča ób ní waúŋ kte kiŋ hé óhiŋniyaŋ awáčhaŋmi-he ló. Hó yuŋkȟáŋ kítaŋȟčiŋ tókheškhe ečhámuŋ kiŋháŋ óhiŋni wóyute bluhá kte kiŋ iyéwaye ló. Toháŋyaŋ waní kiŋ heháŋyaŋ makȟásitomniyaŋ tuktétu k’éyaš wóyute óta míčiyaŋkiŋ kte ló. Čha Misúŋ, yačhíŋ háŋtanš níš-eyá nikȟúŋši kičhí iyótiyeyakiye s’a k’uŋ tókhel wámaphike kiŋ iyéhaŋyaŋ wáphike-čhiyiŋ kte ló,” eyá ké.

Hó čha hokšíla kiŋ heyá ké, “Tkȟá Čhiyé, lé nitúwe hwo?” eyá uŋkȟáŋ uŋmá kiŋ ayúptiŋ na, “Wáŋ, Misúŋ, ‘Iktó-Makȟásitomniyaŋ-Oyúmni’ eyá čhažéyatapi kiŋ hé lé miyé yeló. Na toháŋl tuwá atáwaya čháŋšna tókhel wačhíŋka ečhél wakhúwa yeló. Čha héčhe sakhíb uŋyíŋ kta iyéčheča yeló,” eyá ké. K’éyaš, hokšíla kiŋ heyá ké, “Wáŋ, Čhiyé, Uŋčí líla wičháyagnaye s’a kéya iwáhomaye ’uŋ. Eyá, nuphíŋ uŋyé kiŋháŋ, tuwá itázipa na wahíŋkpe mitȟáwa kiŋ lená yuhá kte ka?” eyá ké.

Yuŋkȟáŋ Iktó: “Hó Misúŋ, háŋpa kiŋ hená glušlókiŋ na saŋní itázipa na wahíŋkpe kiŋ hená aíyaglaška yo. Héčhel nikȟúŋši kiŋ oníčile ú kiŋháŋ hená iyéyiŋ kte ló,” eyá ké. (Ičhíŋ hokšíla kiŋ lé išnála pȟatkáša háŋpa oháŋ škhé. Iyé anúŋwab tuwéni héčha yuhá šni.) Yuŋkȟáŋ, “Čhiyé, háŋpa kiŋ lená átaš naȟlóg-phičá šni naíŋš natȟéb-phičá šni kiŋ uŋ líla thewákiȟila yeló. Hó éyaš niyé ehé kiŋ ečhél waglúšlokiŋ kte ló,” eyíŋ na glušlókiŋ na itázipa kiŋ él aíyaglaškiŋ na wítaya kál ékignaka ké.

Akhé Iktó: “Hó Misúŋ, iglúwiŋyeya yo. Čhaŋkpéškamakȟagle wiyóȟpeyatakiya étuŋwaŋ nayážiŋ na ištóyagmužiŋ kte ló. Huŋhuŋhí, Misúŋ, eháŋni waȟpániča-inít’e k’uŋ, letáŋhaŋ waná óhiŋniyaŋ tȟaló óta toháŋl yačhíŋka čhaŋ luhá kte ló. Oníhitikiŋ na nayápȟe šni háŋtaŋš čhačhípȟe kiŋ wówaš’ake waŋ bluhá kiŋ lé haŋké níš-eyá luhá kte ló,” eyá ké.

Čha waná hokšíla kiŋ čhaŋkpéškamakȟagle inážiŋ uŋkȟáŋ Iktó-tȟatȟáŋka k’uŋ él ú ké. K’éyaš hokšíla kiŋ čhaŋtét’iŋs kič’úŋ na napȟé šni čha wáŋčag hé ičháphiŋ na kȟó éyaya ké. Yuŋkȟáŋ hokšíla k’uŋ Iktó kičhí iyáya ké. Waná íŋš-eyá pté kéčhiŋ éyaš leyá wakȟáŋȟ’aŋ kiŋ iyéčhetu šni ké. Čha Iktómi wótheȟi akhípȟa-ič’ila ké. “Hé! Misúŋ! Tákuwe wakȟáŋwaȟ’aŋ k’uŋ mayákiyušiča hwo?” eyíŋ na čhéya ké.

Chaŋkhé hokšíla kiŋ khéya-há háŋpa k’uŋ okíhiŋ na itázipa wahíŋkpe kiŋ kȟó ikíkču na héčhena wiyóȟpeyatakiya Iktómi úŋyaŋ iyáya ké. Tȟéhaŋl yé šni ečhél wičháša waŋ líla háŋska čha tȟahénakiya ú čha waŋyáŋka ké. Ȟčeháŋl wakpála kiŋ etáŋhaŋ wičháša tȟókeča waŋ maštíŋčala há wapȟóštaŋ waŋ úŋ čha íŋš-eyá ú ké. “Misúŋ, tókhiya lá hwo, nišnála ȟčiŋ?” eyá čha hokšíla kiŋ, “Wáŋ, léčhi oyáte waŋ wiyóȟpeyata wičhóthi škȟá čha ektá wičháble ló,” eya ké. Íŋše hé waná Iktó é čha hí éyaš, “Wáŋ, Misúŋ, héčhiyataŋhaŋ lé waú čha sakhíb uŋyíŋ kte ló,” eyá ké…