Lakȟól Wičhóȟ’aŋ: Wičháša waŋ Wakȟáŋtȟaŋka Iháŋbla čha Oyákapi (1)

Išná Wičhá lé oyáke

(Okášpé Waŋží)

Wakpá Čhúŋšoke él wičhóthi. Oyáte yámnipi: Oglála na Húŋkpapȟaya na Šahíyela, hená yámni. Yuŋkȟáŋ aŋpétu waŋ él wičháša waŋ éyapaha aú na léčhel eyé:

“Lé aŋpétu kiŋ él Itȟúŋkasaŋ Matȟó wakȟáŋyaŋ átȟaŋiŋyiŋ kta čha tóna wakȟáŋ oȟ’áŋyayapi k’uŋ owás’iŋ hóčhokata hiyáya po. Waŋná thípi waŋ wíŋyeya égle po,” éyapaha aú.

Héčhel wičháša tóna wakȟáŋpi kiŋ iyúha él áya čha míš-eyá él ówapȟa. Na waŋná líla thípi waŋ tȟáŋka čha él émničiya čha él ówapȟa. Yuŋkȟáŋ kȟoškálaka k’uŋ hé waŋná thimá lowáŋ na yaštáŋ. Yuŋkȟáŋ kȟoškálaka uŋ heyé,

"Tóna lél yahípi kiŋ iyúha waŋžígžila thimá yaúpi kte ló. Čha toháŋl čhíčhopi čhaŋ ú po,” eyé.

Na waŋná ítȟehaŋ yuŋkȟáŋ waŋná hináphiŋ na waŋží kičhó. Čhaŋkhé thimá iyáyiŋ na tȟéhaŋ él glinápȟe. Na akhé waŋží kičhó. Héčhel ówečhiŋhaŋ wičhákičho na míš lená tókhel ečháwičhauŋ kiŋ slolwáye šni. Waŋná míš eháŋl míčho čha thimá waí.

Yuŋkȟáŋ čhatkúta šiná čhóla šaíč’iyiŋ na yaŋkíŋ na yuǧál yaŋke – napé nuphíŋ uŋ – na amáyuta šni. Yuŋkȟáŋ éyapaha kiŋ léčhel omákiyake:

“Iyáyiŋ na napé nuphíŋ él oyúspa yo,” eyé.

Héčhel iblámniŋ na napé nuphíŋ oblúspe. Yuŋkȟáŋ omáyuspiŋ na léčhel emákiye:

“Táku iyáhaŋbla čha waníkȟaŋ kéha he?” eyá čha, “Tȟatȟáŋka waŋ” epȟá yuŋkȟáŋ, “Waníkȟaŋ šni tkȟá íŋše hé tȟatȟáŋka phizí waŋ óta latkáŋ čha uŋ aíyahaŋble ló,” emákiye. Čha léčhel epȟé:

“Míš-eyá hé uŋ mawákȟaŋ yeló,” epȟé. Yuŋkȟáŋ akhé léčhel amáyupte:

“Wakȟáŋ kéčhiŋ šni yo! Nič’ígnayiŋ na lé očhíčiyake kiŋ lé kiksúya yo, na ičínuŋpa ečhúŋ šni yo,” emákiye.

Héčhel waglínawaphiŋ kta yuŋkȟáŋ éyapaha uŋ hé leyé, “Híŋhaŋni kiŋ akhé lél wičhóȟ’aŋ tóna ečhúŋ kta čha akhé ú wo,” eyé.

Héčhel waŋná waglínawapȟe. Ektá naháŋȟči líla wičhótapi čha héčhena waglíyaču. Yuŋkȟáŋ waŋná emákiye k’uŋ wéksuye. Yuŋkȟáŋ Ȟé Ská oȟláthe eháŋni zuyá uŋkúpi yuŋkȟáŋ tȟatȟáŋka waŋ ópi čha hé phizí kiŋ blaȟépe. Yuŋkȟáŋ hé slolyémakhiyiŋ na hé uŋ wičáwala na lé wičháša kiŋ waŋží glí čha imúŋǧe:

“Níš, tókhel eníčiya hwo?” epȟá yuŋkȟáŋ íŋš-eyá léčhel amáyupte:

“Yuwípi wašíčuŋ čha iwíčhawahaŋbla képȟe. Yuŋkȟáŋ, ’Wamákȟaškaŋ čikčík’ala ečé yatiŋ na hé uŋ čheȟpí ektá wačhóničha tȟáŋka iníkȟoyaka čha uŋ héčhekčhe iyáhaŋble, éyaš wówičakȟe šni čha ayúštaŋ yo,’ emákiye.”

Hó lé wímuŋǧe k’uŋ héčhel amáyupte. Héčhel míš tókhel emákiye k’uŋ ečhél owákiyakiŋ na, “Wičákȟe s’eléčheča yeló. Wičálamaye ló,” epȟá yuŋkȟáŋ wičháša kiŋ íŋš-eyá, “Míš-eyá wičáwala yeló,” eyé.

Héčhel waŋná híŋhaŋni yuŋkȟáŋ oyáte kiŋ átaya hóčhokata wičhákičho aú na héčhel waŋná óimničiye na waŋná míš akhé él ówapȟa. Yuŋkȟáŋ waŋná líla hóčhoka otȟáŋkaya óimničiye, na thípi k’uŋ hé thimá wičháša wikčémna ób lowáŋ. Na yaštáŋpi él wičháša kiŋ waŋná hináphiŋ na wičháša wikčémnapi k’uŋ ób tȟatúye tópa ečhél inážiŋpi na lowáŋpi, čha wičháša kiŋ haŋblóglake. Na waŋná tȟoká iyéye k’uŋ hé él glinážiŋ na léčhel eyé, lowáŋpi ayáštaŋpi heháŋl:

“Oyátepi, Até umáši na táku tóna ničákižapi hená uŋspéničhiye mašípi. Hé uŋ wahí yeló. Čha letáŋhaŋ aŋpétu wikčémna šákpe niópȟeyapi waúŋ kte ló. Na hé ihúŋni kiŋ Até ektá wagníŋ kte ló. Čha blihéič’iyapi na tókhel ečhúŋ čhišípi kiŋ iyéčhel ečhúŋ po. Tkȟá tȟokáheya oyáte tóna lél yaúŋpi kiŋ híŋhaŋni kiŋ wóčhič’upi kte ló. Čha wíŋyeya úŋ po,” eyé. “Na leháŋl wičhóȟ’aŋ waŋžíla ečhámuŋ kta čha waŋlákapi kte ló,” eyé.

Na waŋná igláhomni na thimá khiglé. Na akhé šiná waŋ yuhá hináphiŋ na yubláya égnakiŋ na akhé haŋblóglakiŋ na él ayúǧal inážiŋ na uŋgnáhela šiná él épazo. Héčhel oyáte kiŋ él étuŋwaŋpi. Yuŋkȟáŋ čhaŋháŋpi líla óta él kalá-he, nakúŋ pȟežúta sápa. Héčhel oyáte kiŋ waŋyáŋkapi. Na léčhel eyé:

“Kȟoškálaka núŋm wičhákaȟniǧa po. Thípi tónakeča kiŋ yawápi na lená iyéna wičhák’upi kte ló,” eyé.

Héčhel waŋná kȟoškálaka núŋm wičhákaȟniǧapi: uŋmá Matȟó Tópa é na uŋmá Čhetáŋ Akíčhita é. Héčhel waŋná thípi iyóhila kpamnípi, tkȟá ečhél átaya iyówičhahi na héčhena yusótapi šni. Héčhel waŋná thípi iyúha etáŋhaŋ ičúpi na iglúštaŋpi na tóna iyáye k’uŋ hená kalá iyéye. Tkȟá ayúta naúŋžiŋpi kiŋ héčhena tákunišni na igláhomni na thimá khiglé. Na waŋná oyáte kiŋ kibléčahaŋpi. Na waŋná híŋhaŋni na él óimničiye na akhé waŋná hináphiŋ na léčhel eyé:

“Lé pahá kiŋ akȟótaŋhaŋ líla pté ótapi. Héčhel iyúha wičháyaktepi kta tkȟá tuwéni pȟá kiŋ ektána iȟpéyayapi kte šni yeló,” eyé. “Na letáŋhaŋ tópa ečhánuŋpi na taŋyáŋ ečhánuŋpi kiŋ akhé isáŋpȟa ečhánuŋpi kte ló. Na taŋyáŋ ečhánuŋpi šni kiŋ héčheglala kte. Na niyé iníč’ignipi kte ló. Na waŋná iyáya po,” eyé…

Source: Lakota Tales & Text by Eugene Beuchel, S.J. & Paul Manhart, S.J.