Wičhóoyake Kiŋ: Hokšíla waŋ Pȟatkáša Háŋpa Ohé k’uŋ hé (1)

Ella Deloria lé owá égnake

(okášpe waŋží)

Héčheš hokšílala waŋ kȟúŋšitku kičhí láȟčiŋ thí škhé. Yuŋkȟáŋ aŋpétu waŋ él kȟúŋšitku kiŋ čhaŋk’íŋ iyáya čhaŋkhé hokšíla kiŋ išnála thiyáta yaŋké. Ičhúŋhaŋ itȟúŋkala waŋ táku yak’óǧa-haŋ čha naȟ’úŋ s’eléčheča ké. Winúȟčala k’uŋ wóyute tuktél gnáke kiŋ hokšíla kiŋ heháŋhuŋniyaŋ slolyé šni ké. Hó čha waná lé naȟ’úŋ kiŋ uŋ wóle yuŋkȟáŋ wasná waŋ líla wašté čha kȟúŋšitku kiŋ naȟmá yuŋkȟáŋ hé é čha itȟúŋkala kiŋ yašpášpa-haŋ ké.

Aŋpétu kiŋ átaya winúȟčala kiŋ él yaŋké šni čha hokšíla kiŋ itȟúŋkala waŋ wóte k’uŋ él ayúhel khuwá ké. Éyaš iwáŋyaŋgya – itȟúŋkala kiŋ yaȟtákiŋ kta ikȟókipȟa ké. Waná óhaŋketa áta tȟebyé séča uŋkȟáŋ heháŋl hokšíla kiŋ tȟaŋkál ináphiŋ na heyá páŋ, “Uŋčí, kú wo. Itȟúŋkala waŋ lél wasná kiŋ lé tȟebníčhiyiŋ kte ló.” Yuŋkȟáŋ, “Híŋyaŋka, Tȟakóža, tókša wakú kte. Kȟoháŋ anápta khuwá ye. Tókša nazúŋspe kiŋ lé uŋ wakáȟuȟuǧiŋ kte ’uŋ,” eyá ké.

Yuŋkȟáŋ tȟéhaŋ čhaŋkhé waná hokšíla kiŋ líla ločhíŋ ke. Héčhetu khéš čhaŋsákala waŋ čík’ala čha ičú na yuktáŋ yúziŋ na mniȟúha ošpúla waŋ ikȟóyagyiŋ na wasná k’uŋ étkiya napé kiŋ paslóhaŋ iyékiyiŋ na heyá lowáŋ ké:

“Itȟúŋkala he tákula čha yátela so?

Haŋké mak’úla ye, míš-eyá wátela kte.

Ičhé, ičhé!”

Héčheš ahíyayiŋ na heháŋl napé kiŋ ikíkču yuŋkȟáŋ wasná haŋké waŋ líla čísčila ikȟóyake, ičhíŋ hé itȟúŋkala kiŋ ok’ú-la. Iyútȟa uŋkȟáŋ líla oyúl wašté čhaŋkhé akhé etáŋ čhíŋ na akhé šna lowáŋ na napé kiŋ mahél iyékiya-haŋ ké. Yámni akhígle héčheȟčiŋ ečhúŋ na iyéna wasná haŋké ičú čhaŋ yúta ké.

Héčhuŋ-he ečháŋl šúŋka waŋ kȟúŋšitku kiŋ yuhá čha thimáhel hiyú ké. Yuŋkȟáŋ hokšíla kiŋ itȟúŋkala kiŋ khíŋ na, “Kȟolá, waŋ, aótala s’e mak’ú wo. Ičhíŋ héčhanuŋ kiŋháŋ letáŋhaŋ Uŋčí wómak’u čhaŋ očhíč’u kte ’uŋ,” eyá ké. Yuŋkȟáŋ itȟúŋkala kiŋ heyá ké, “Hóȟ, wáŋ kȟolá, nikȟúŋši tókhel okíhika waȟtémala šni yeló. Waníyetu ópta mičhíŋča ób wawátiŋ kta čha wóyute éwegle čháŋšna iyúhaha ok’íŋ na šna atȟéb’uŋyaŋpe lo,” eyá ké.

Yuŋkȟáŋ hokšíla kiŋ; “Hé táku čha éyagle khéš tȟebníčhiya hwo?” eyá čha, “Wáŋ, kȟolá, pȟaŋǧí naiŋš makȟátomniča naíŋš šiŋkpáŋka kȟókȟo éwagle čháŋšna amámanuŋ weló. Čha kȟolá, iyéš wasná kiŋ lé aglémayakhiya waštéke ló!” eyá ké. Yuŋkȟáŋ hokšíla kiŋ, “Hó ečhá, kȟolá, thóéyaš Uŋčí tȟa šúŋka kiŋ lé kičhí kičhíza yo. Héčhanuŋ yuŋkȟáŋ niyé ohíyaye háŋtaŋš, wasná kiŋ lé čhaŋtéwašteya yuháčhičhiyiŋ kte ló,” eyá uŋkȟáŋ itȟúŋkala kiŋ iyówiŋyaŋ škhé.

Héčheš waná hokšíla k’uŋ wasná kiŋ ičú na itȟúŋkala kiŋ iyówas’iŋyaŋ waléǧa waŋ él ognáka ké. Héčhuŋ na kȟúŋšitku kiŋ šúŋka tȟáwa kiŋ yuhéktab yúze, ičhíŋ itȟúŋkala kiŋ tȟakpé iyáyiŋ kte ȟčiŋ s’eléčheča. Yuŋkȟáŋ waná ayúštaŋ iyéyiŋ na “Iyáȟpaya yo!” eyá ké. Čha šúŋka kiŋ našlóg iyáyiŋ na waléǧa kiŋ iyáȟpaya čhaŋkhé itȟúŋkala k’uŋ hé etáŋhaŋ glináphiŋ na hokšíla ektá ipsíčiŋ na hiŋyéte aúŋyaŋ íŋyaŋkiŋ na tȟa-ógle kiŋ mahél iyáyiŋ na héčhiya nihíŋčiya nak’éȟk’eȟ naȟláȟlal úŋ ké.

Héčhena hokšíla k’uŋ t’eblézešni čhéya iyáya ké. Heyá páŋ; “Uŋčí, gličú wo! Itȟúŋkala waŋ makté kte ló!” eyá čhéya ké. Ičhúŋhaŋ winúȟčala kiŋ glihúŋni na thimá gličú yuŋkȟáŋ hokšíla kiŋ čhéya úŋ čhaŋkhé íŋš-eyá čhéya ké. Yuŋkȟáŋ waná itȟúŋkala k’uŋ tukténi tȟaŋíŋ šni na šúŋka kiŋ éha wasná k’uŋ atȟébyiŋ kte s’eléčheča čha waŋyáŋkiŋ na, “Huŋhí, Tȟakóža, mayágnaye ’uŋ. Léš itȟúŋkala waŋ wasná tȟebmákhiyiŋ kta kéhe k’uŋ,” eyíŋ na nazúŋspe kiŋ yuwáŋkal ikíkču na uŋ šúŋkala kiŋ áta natá kiŋ kašlél apȟá ké.

Yuŋkȟáŋ íšiŋkčhiŋ heyé, “Tȟakožá, eháŋk’uŋ ečhákel wasná kiŋ hé mamáyakinuŋ kte ȟčiŋ čha waná slolwáye. Čha akȟó iyáyiŋ na tókhiya yačhíŋka yá ye. Na wasná waŋží tȟókeča čha lé íŋskokeča makáku we,” eyá ké. Yuŋkȟáŋ hokšíla kiŋ íŋš, “Oháŋ, Uŋčí. Itázipa na wahíŋkpe kȟó míčaǧa yo,” eyá čhaŋkhé kíčaǧiŋ na yuštáŋ k’uŋháŋ hokšíla kiŋ ičú na yuhá ománi iyáya škhé...