Eháŋni Wičhóȟ’aŋ: Lakȟóta Wačhípi Ikčéka Yukínipi

Natalie Hand lé owá

Pȟeží Tȟó Wí iákeyamni, 2016

WAZÍ AHÁŊHAŊ –– Eháŋni, Lakȟóta thiyóšpaye kiŋ wičhégna, Lakȟól wičhóȟ’aŋ kiŋ čhaŋtéyapi. Tȟéhaŋ sól áyapi yuŋkȟáŋ leháŋl Wazí Aháŋhaŋ Oyáŋke él húŋȟ yukínipi kta škíŋčiyapi.

Emmanuel “Bull” Black Bear wóečhuŋ waŋ “Ehanni Wicohan” eyápi čha húŋȟ ób íŋyaŋgkhiye. Heyé, “Lekší Wilmer Mesteth wičhóni ékignake kiŋ ohákab, wazíyata Húŋkpapȟa makȟóčhe ektá iglág waí na hél líla čhaŋtémašiče ló. Wówaši ečhúŋpi na ištíŋmapi ečé ečhámuŋ. Yuŋkȟáŋ, Oglála Oyáte Wačhípi ektá čháŋčheǧa yuhá makáǧapi čhíŋpi kéyapi. Ku-wákapiŋ éyaš iyówiŋmič’iyiŋ na hóčhoka-ta waglí yuŋkȟáŋ líla čhaŋtémawašte. Hé uŋ etáŋhaŋ waná Lakȟól wičhóȟ’aŋ yukínipi kiŋ él waškáŋ, héčhel uŋgnáš tuwáwaka kȟó čhaŋlwáštewičhayiŋ kte séče,” eyé.

Black Bear ȟ’okȟá wičháša na čháŋčheǧa yuhá héčha, na uŋ wačhípi ikčéka kiŋ wičhózani wówakȟaŋ waŋ aíkȟoyaka čha slolyé. Hó čha tȟokéya ȟ’okȟá eyá ób iwóglakiŋ na wakáŋ eyá wówahokuŋkhiye lá ektá wičhái, na heháŋl “Ehanni Wicohan” káǧapi.

Nakúŋ Black Bear léčhel ogláke; “Tȟuŋwiŋ Philomine Lakota ektá waí na wóiyaksape wakíla. Omákiyakiŋ na wówačhi kiŋ lená uŋpátaŋpi kta uŋspéuŋkič’ičhiyapi na agná tȟéča kiŋ yunáyewičhuŋkhiyapi kte héčha keye. Iyé naháŋ lekší Wilmer waníyetu óta nuphíŋčaska škíŋčiyapi na háŋpapȟečhuŋpi wičhóȟ’aŋ é naháŋ haŋwáčhi kiŋ hé yukínipi na akúpi,” eyé.

“Ehanni Wicohan” mázaska-yuóta-šni okȟólakičhiye héčha, na Ité Wówapi oínažiŋ tȟáwa kiŋ él, táku uŋ íŋyaŋke kiŋ léčhel owá yaŋké: “Lakȟól wičhóȟ’aŋ kiŋ yuhá maúŋnipi na nakúŋ Lakȟóta wakȟáŋyeža kiŋ uŋspéwičhuŋkhiyapi kta uŋčhíŋpi, héčhel tȟokáta wičhóuŋčhaǧe kiŋ íŋš-eyá glús mánipi kte. Eháŋni, okáwitaya kiŋ lená uŋ Oyáte kiŋ wólakȟota slolyápi na wóuŋšila kičhíyuhapi. Khiwítayapi na šna iyókiphiič’iyapi na blihéič’iyapi na wóphila uŋ škáŋpi, na šna theȟí slolyápi čháŋšna chaŋtét’iŋs’ič’iyapi,” eyé.

Čha leháŋl okáwitaya yuhápi čháŋna, wówačhi kiŋ pazópi na uŋspéwičhakhiyapi, na šna abléswičhayapi kta čha iwóglakapi. Maštíŋčala wačhípi, hiŋháŋ wačhípi, maǧáska wačhípi, na takúku nakúŋ ečhúŋpi.

Black Bear heyé, “Thiwáhe kiŋ lená iyótaŋš čhaŋlwášteya waéčhawičhuŋkičičuŋpi uŋčhíŋpi. Tuwé waŋží iyé čhiŋčá kiŋ kičhí wačhí háŋtaŋš, uŋgnáš sáŋm taŋyáŋ slolkíčhiyapi na taŋyáŋ wókičhiyakapi kte séče. Na hé isáŋpȟa uŋgnáš wičhóthi eyá ožúžuwahe kiŋ lená héktakiya khiwítayapi na akhé ówaŋžila škáŋpi kiŋháŋ líla wašté kte. Čha hé uŋ oyáŋke okášpe kiŋ iyóhila él wačhípi waŋží íŋyaŋg’uŋkhiyapi kta uŋkáwačhiŋpi. Naháŋ nakúŋ kȟolá Robert Watters íŋš-eyá wičhóȟ’aŋ kiŋ lená nahómnikhiya čha líla philáwakhiye. Líla tȟéča kiŋ owíčhakaȟniǧiŋ na ób škáŋ na šna ówičhakiye ló,” eyé.

Maǧáksiča Aglí Wí aŋpétu iákešakowiŋ (Aŋpétu Wakȟáŋ) kiŋháŋ akhé wóečhuŋ kte, Oyúȟpe wičhóthi él, Čhaŋkpé Ópi Owáyawa ektá. Mázaškaŋškaŋ záptaŋ wahéhaŋl wačhípi na nakúŋ wólwičhayapi kta kéyapi.

Naháŋ nakúŋ wétu haŋwáčhi kiŋ Maǧáksiča Aglí Wí aŋpétu iwíkčemna núŋpa sáŋm núŋpa (Aŋpétu Záptaŋ) kte, Mesteth thípi ektá. Wí mahél iyáye kiŋ wičhóȟ’aŋ kiŋ iyáyiŋ kte. Ečháš iyúha ú po!

Lakȟóta Wí Wótȟaŋiŋ Wówapi lé uŋúŋkhiyapi

www.nsweekly.com/news/2016-04-13/Arts/Ehanni_Wicohan_Reviving_Lakota_social_dances.html