Lakȟóta Iyápi Kiŋ Waná Apȟážežeya Inážiŋ
Čhaŋnápȟopa Wí iákenapčiyuŋka, 2016
WAKPÁŠIČA OTȞÚŊWAHE — Lakȟóta Iyápi Okȟólakičhiye kiŋ (LLC eyápi kiŋ hé) Lakȟól’iyapi kiŋ patáŋpi na yukínipi kte ȟčiŋ škáŋpi yuŋkȟáŋ hená lečháš wayúotȟaŋiŋpi waŋ yuóblečapi. Na hé heyé; leháŋl kȟoktópawiŋǧe núŋblala Lakȟótiyapi uŋspépi, na hékta waníyetu wikčémna heháŋtaŋhaŋ líla Lakȟótiyapi óta wičhúŋgnunipi.
Lakȟóĺ’iyapi kiŋ lé Dakota makȟópaspe Wazíyata na Itókaǧata él iyápi. Khéya Wíta imáhel Ikčé Oyáte iyápi tóna ihé kiŋ hená etáŋhaŋ líla čónala yukíni-phičá načhéče, na waŋží Lakȟótiyapi kiŋ é. Lakȟóta Oyáte kiŋ waná 170,000-pi éyaš líla čónala ektáȟčiŋ Lakȟótiyapi.
2006 k’uŋ héhaŋ kȟoktópawiŋǧe šákpe wahénakeča Lakȟótiyapi na Lakȟól’iya ičháǧapi. K’éyaš leháŋl LLC kiŋ iwíčhawayapi na kȟoktópawiŋǧe núŋblala čhél iháŋpi kéyapi. Hó čha uŋkáblezapi háŋtaŋš, waníyetu wikčémna heháŋyaŋ Lakȟótiyapi kȟoktópawiŋǧe tópa wičhóni ékignakapi, ómakȟa iyóhila opáwiŋǧe tópa séča iȟpéya uŋkíyayapi.
Héčha uŋ, Ethnologue eyápi waŋ – iyápi wópasi omnáye waŋ – waná Lakȟóta iyápi kiŋ tȟogyé awíyukčaŋpi. Tȟéhaŋ “Henála Áye” (wašíčuiya “Threatened”) yawápi, éyaš waná “T’íŋ Kta Kȟaŋyéla” (wašíčuiya “Moribund”) owá égnakapi kte. Hó éyaš nakúŋ “Kiní Áye” (wašíčuiya “Reawakening”) kȟó owápi kte, ičhíŋ Lakȟóta óta glukínipi kta khuwápi.
Ben Black Bear Lakȟól’iya ičháǧiŋ na waná waníyetu wikčémna šákpe sáŋm napčíyuŋka. Heyé, “Tuwé eyá yuphíya Lakȟólkȟol’iyapi okíhipi kiŋ awíčhawatuŋwaŋ-he éyaš tóna iyéwičhawaye kiŋ heníyuha mísaŋm waníyetu ótapi. Éyaš nakúŋ tȟéčake čiŋ óta él éwačhiŋpi na Lakȟótiyapi uŋspépi čhíŋpi. Hó čha táku waŋ uŋkáblezapi kta waŋ yaŋké kiŋ hé; tókheškhe ečhúŋk’uŋpi yuŋkȟáŋ tȟéča kiŋ ’Uŋmáspe wačhíŋ ’uŋ’ ečéla eyápi šni tkȟá hé isáŋmya ’Tókhel waȟ’áŋ kiŋháŋ Lakȟótiyapi kiŋ lé tókȟaȟ’aŋ kte šni he?’ eyá iíč’iyuŋǧapi kte ló. Hé é ȟče ló,” eyé.
Waná waníyetu wikčémna heháŋyaŋ, Black Bear LLC kiŋ ób škáŋ, na wóyuiyeska na wanáǧoya wóečhuŋ óta yuhá ówičhakiye. Matȟó Waúŋšila Thiwáhe kaȟ-ówičhakiyiŋ na itówapinaškaŋškaŋ waŋ Hótȟaŋiŋpi eyápi čha Waníyetu Wí k’uŋ héhaŋ yuótȟaŋiŋpi yuŋkȟáŋ hé él ópȟa.
Tóna Lakȟótiyapi kiŋ čónala áyapi kiŋ hé héčhetu k’éyaš Black Bear wówačhiŋyeye yuhá máni. Leyé, “Tȟokȟáŋtaŋhaŋ iwáŋyaŋkapi háŋtanaš, iyápi kiŋ tókhečhúŋphičašniyaŋ ečhéča kéčhiŋpi, éyaš uŋkíyeštukȟa Lakȟól’uŋkiyapi na yulákȟolyakel uŋk’úŋpi yuŋkȟáŋ uŋkáič’iblezapi na tókhel iyápi kiŋ tȟokátakiya š’agyá gluhá maúŋnipi kte kiŋ uŋkíiglukčaŋpi kte kiŋ héčha,” eyé.
Lakȟól’iyapi yukínipi wičhóȟ’aŋ kiŋ él Lakȟóta Iyápi Okȟólakičhiye kiŋ tȟokáheya yápi, ičhíŋ oyáte kiŋ iyápi kiŋ ečhíyataŋhaŋ waábleswičhayapi naháŋ tóna Lakȟól’iya waúŋspewičhakhiyapi naíŋš uŋspéič’ičhiyapi kiŋ hená ówičhakiyapi na wičhápatitaŋpi. LLC hé tuwé óta ób škíŋčiyapi: owáyawa na owáyawa waŋkátuya óta Lakȟóta oyáŋke ečhékčhe hiyéye kiŋ hená, oyáte itȟáŋčhaŋ na wakáške-yúze kiŋ, iyápi wapásika eyá, na tuwé k’éyaš iyápi kiŋ yukíni kte ȟčiŋ škáŋpi kiŋ hená.
Lé isáŋm oslólyaya yačhíŋ háŋtaŋš, lél yá yo: http://lakhota.org.
www.prnewswire.com/news-releases/lakota-language-now-critically-endangered-300222955.html
