Owáyawa Awáŋyaŋka Okȟólakičhiye Yutȟókečapi kte kiŋ Anáptapi
Čhaŋnápȟopa Wí iákešagloǧaŋ, 2016
Brandon Ecoffey lé owá
MNILÚZAHAŊ OTȞÚŊWAHE – Lečhála Míla Háŋska Tȟuŋkášilayapi kiŋ Lakȟóta Owáyawa Awáŋyaŋka Okȟólakičhiye (LOAO, wašíčuiya BIE) yuwáŋžilapi kte ȟčiŋ na oyáŋke ečhékčhe ikčé oyáte wóuŋspe omníȟuha-owá tóna natȟákapi kte ȟčiŋ kiŋ Lakȟóta okȟólakičhiye waŋ anáwičhakiptapi.
Obláye Makȟóčhe Oyáte Itȟáŋčhaŋ Okȟólakičhiye (OMOIO, wašíčuiya GPTCA) itháŋčhaŋ Gay Kingman heye, “Uŋkígluwitayapi na ówaŋžila uŋškápi na uŋ lé inážiŋuŋkhiyapi kštó. OMOIO na wákhiya wičháša/wíŋyaŋ eyá, na tȟuŋkášilayapi tȟómničiye él yaŋkápi húŋȟ akhíptaŋ léčhuŋk’uŋpi.”
2013 k’uŋ héhaŋ, Tȟuŋkášilayapi Makȟóčhe Wówapikaǧe Sally Jewell é naháŋ Tȟuŋkášilayapi Wóuŋspe Wówapikaǧe Arne Duncan okȟólakičhiye waŋ káǧapi. Okȟólakičhiye kiŋ lé LOAO kiŋ iwáŋyaŋkiŋ na tákuwe wayáwa kiŋ aókpaniyaŋ waúŋspewičhakhiyapi kiŋ hená ablés wačhíŋpi kta čha káǧapi. Na táku wašté šni etáŋ iyékiyapi héči hená yuwáštepi na ečhél wayáwa kiŋ yuphíya wóuŋspe wičhák’upi kta kéyapi.
Yuŋkȟáŋ okȟólakičhiye uŋ hé tóna akhígle Lakȟóta ób mníčiyapi na etáŋhaŋ Wayúwašte Wówapi waŋ káǧapi. Na él tókheškhe LOAO kiŋ yuwáštepi kta iyéčheča kéyapi kiŋ hená Wówapikaǧe Jewell anáǧoptaŋ na Order 3334 eyápi waŋ owá na yuótȟaŋiŋ. Tókhel ečhúŋpi yuŋkȟáŋ LOAO kiŋ yutȟókečapi na heháŋl iyé íyatayela wayáwa kiŋ waúŋspewičhakhiyapi kte šni na ečháŋl’eš LOAO owáyawa kiŋ kaíyuzeyataŋhaŋ ówičhakiyapi kte kiŋ ečhétkiya škáŋpi.
Héčhuŋpi na agná LOAO kiŋ wókamna óta líla mázaska óta aíkȟoyaka čha otȟúŋwahe tȟáŋka ektákta káǧapi kte, Tȟuŋkášila Othí Otȟúŋwahe na tuktéktel nakúŋ. Hó k’éyaš héčhuŋpi kiŋháŋ Lakȟóta oyáŋke ečhékčhe wóuŋspe omníȟuha-owá wikčémna núm sáŋm núŋpa natȟákapi kta tkȟá. Tákuwe héčhuŋpi kte kiŋ hé LOAO kiŋ sáŋm wíyokihi kta kéyapi éyaš Lakȟóta óta hé čhet’úŋglapi. Éeye héčhel tóna otȟúŋwahe tȟaŋkíŋkiŋyaŋ él wókamna yuhápi kiŋ épi čha átaya waíŋyaŋgkhiyapi na Lakȟóta eyá oyáŋke él thípi na wakȟáŋyeža kiŋ slolwíčhayapi na owíčhakaȟniǧapi hená wóokihi waníčapi kta kéyapi.
Kingman heyé, “Oyáte kiŋ óta naháŋ oyáŋke owáwaya kiŋ ótaȟča wóawačhiŋ k’uŋ hé khipážiŋpi. Na tóna akhígle él hóuŋtȟaŋiŋpi na uŋyášičapi. Oyáte na owáyawa kiŋ okhíkaȟniǧapi; wóitȟaŋčhaŋ kiŋ kákhiya otȟúŋwahe tȟáŋka ektákta yaŋké háŋtaŋš, oyáŋke owáyawa na wayáwa kiŋ átaš iwáštepi kte šni. Na hé isáŋm, mázaska eyá tȟuŋkášilayapi kiŋ eyášna wičhák’upi kiŋ hená yučónalapi kte kštó,” eyé.
Nakúŋ heyé, 2006 k’uŋ héhaŋ wayásu wóečhuŋ waŋ yuótȟaŋiŋpi na íomakȟa kiŋ yuštáŋpi. Na héčhena háŋ kéye.
Wóyuštaŋ kiŋ lé é waníyetu tóna yaŋké éyaš tȟuŋkášilayapi kiŋ sutáya glús nážiŋpi šni yuŋkȟáŋ Sičháŋǧu wákhiya wičháša waŋ Charles Abourezk ečíyapi čha lečhála áwičakȟeya yusúta kta wačhážeyate. Na nakúŋ Wakpá Wašté Oyáte Tȟómničiye kiŋ LOAO kiŋ wóopȟe aglíhewičhayapi. Čha hená uŋ ečhíyataŋhaŋ Tȟuŋkášilayapi Omníčiye kiŋ phiyá iyúkčaŋpi na tȟa-mázaska kiŋ tȟogyé kpamnípi kte k’uŋ hé héčhetulapi éyaš akhé tókheškhe ȟ’áŋpi kiŋháŋ LOAO kiŋ yutȟókečapi kte k’uŋ hé oyáŋke owáyawa na obláye makȟóčhe oyáte kiŋ hená išíčapi kte šni kiŋ ečhél ečhúŋ wičhášipi.
Tȟuŋkášilayapi Omníčiye Mázaska Kpamní Okášpe Itȟáŋčhaŋ Ken Calvert heyá iwáhowičhaye: “Tóškhe ečhúk’uŋpi yuŋkȟáŋ wówayutȟokeča kiŋ lé él takúku wayásu wóečhuŋ waŋ Wakpá Wašté Oyáte Tȟómničiye kiŋ káǧapi k’uŋ iyówaža héči hená iȟéyab waéčhuŋk’uŋpi kta waŋ yaŋké,” eyé.
Kingman hé iwóglakiŋ na heyé, “Waná oyáte na owáyawa uŋkítȟawapi kiŋ khiyéla aóglutȟeya nážiŋpi šni na oápȟe eyá uŋkíič’ikčupi čha wašté. Hó čha waná wóawačhiŋ waŋ uŋkíš uŋyúhapi kiŋ uŋglúwaštepi na tókhel oyáte owáyawa kiŋ lená ówičhuŋkiyapi kta iyéčheča kiŋ uŋkíglukčaŋpi uŋkókihipi. Oígloaye eyápi kiŋ hé itéšniyaŋ yuháuŋkhiyapi héči uŋkíyečhiŋka waáwauŋčhiŋpi na wíuŋkič’iglukčaŋpi kte héčha, na LOAO oítȟaŋčhaŋ hená wíuŋkičiyukčaŋpi kte šni. Na agná LOAO wókičhiyakapi wanílya wíuŋkičiyukčaŋpi kte ȟčiŋ uŋ hé líla iníhiŋuŋkičiyapi,” eyé.
Rep. Calvert oyáte kiŋ iwíčhakiye kiŋ hé LOAO kiŋ kaǧíwičhaye. Čha waná tókȟašniyaŋ oyáte tȟóigloaye kiŋ wičhákhipi okíhipi kte šni s’eléčheča.
Oglála Oyáte Itȟáŋčhaŋ na GPTCA itȟáŋčhaŋ John Steele leyé, “Tȟuŋkášilayapi Tȟómničiye kiŋ čhokáŋ iyéič’iyapi na obláye makȟóčhe oyáte kiŋ nawíčhakičižiŋpi kiŋ uŋ líla wóphila ewíčhuŋkiyapi. Uŋkíyečhiŋka owáwaya eyá makȟóčhe uŋkítȟawapi mahél hé kiŋ lená awáŋuŋglakapi na íŋyaŋg’uŋkičhiyapi uŋčhíŋpi kéuŋkeyapi uŋ héhaŋ naúŋȟ’uŋpi čha wašté yeló,” eyé.
Tóškhe obláye makȟóčhe oyáte kiŋ ptáyečaska škáŋpi na oígloaye glús nážiŋpi kiŋ óta waŋyáŋkapi na wóohiye yawápi. Oyáte óta Míla Háŋska Tȟuŋkášilayapi tȟa-wóawaŋyaŋke kiŋ khipážiŋpi, na íŋš-eyá ečhéȟčiŋ oȟ’áŋpi kta načhéče.
Steele heyé, “Waníyetu líla óta heháŋyaŋ tȟuŋkášilayapi tȟa-wówaši kiŋ lená wíuŋkičiyukčaŋpi na waúŋkičuŋzapi tkȟá 1970s uŋ héhaŋ oígloaye uŋkíkikčupi na heháŋtaŋhaŋ wičála šni uŋk’úŋpi. Itȟáŋčhaŋwičhuŋyaŋpi na waúŋspekhiya uŋkítȟawapi kiŋ waúŋspepi na waslólyapi na tókheškhe wakȟáŋyeža kiŋ iwáštepi kte kiŋ ečhél škíŋčiyapi, čha LOAO kiŋ hená anáwičhaǧoptaŋpi waštéke ló,” eye.
Hékta Pȟeží Tȟó Wí k’uŋ héhaŋ LOAO kiŋ húŋȟ kaȟníȟ yewíčhašipi na hená oyáŋke owáyawa itȟáŋčhaŋ ób ahímničiyapi. Héčhetu éyaš óta iyókiphipi šni na LOAO wičháša na wíŋyaŋ kiŋ hena ohówičhalapi šni na taŋyáŋ anáwičhaǧoptaŋpi šni na éeye tákuwičhakhiyapi šni s’eléčheča kéyapi.
Waŋží leyé, “2006 k’uŋ héhaŋ LOAO wóawačhiŋ waŋ káǧapi, éyaš oyáte kiŋ wičálapi šni, na Tȟuŋkášilayapi Tȟówayasu kiŋ iwíčhakiyapi. Héčha uŋ anúŋg akhíyapi na LOAO kiŋ wayútȟokečapi kiŋ ičhúŋhaŋ obláye makȟóčhe oyáte kiŋ wawíčhakiyutȟokečapi kte šni yuštáŋpi. Héčheča éyaš LOAO phiphíya wóawačhiŋ k’uŋ hé yuhá glípi na šna oyáte kiŋ wičháyaečheča wačhíŋpi, takúkula yutȟókečapi éyaš. Čháŋna šna oyáte kiŋ akhéšnašna wičálapi šni. Anúŋg wówaš’ake ákhilečhelya wóuŋkičhiyakapi kta škȟá átaš héčheča šni, na hé héčhetu šni. LOAO kiŋ owáyawa na wayáwa kiŋ lená ówičhakiyapi čhíŋpi héči oyáte na tóna él wówaši ečhúŋpi na átayela owážapi kiŋ hená anáwičhaǧoptaŋpi kta waŋ héčha.”
Lakȟóta Makȟóčhe Wótȟaŋiŋ Wówapi lé uŋúŋkhiyapi
www.lakotacountrytimes.com/news/2016-02-18/Front_Page/Plains_tribes_stop_BIE_reorganization.html
